یلدا در تاریخ

یلدا واژه ئی سریانی است به معنای میلاد در عربی و زایش در پارسی.
چون شب میلاد رابا میلاد مسیح تطبیق می کرده اند از این رو بدین نام نامیده می شود که ۲۵ دسامبر است.
طبق تحقیق محققان، همین شب دراصل جشن تولد میترا (مهر ) بوده و مسیحیان در قرن چهارم میلادی( وبه روایتی ششصد سال بعد از تولد مسیح) آنرا روز  زایش یا تولد عیسا قرار دادند.
یلدا شب اول زمستان وشب آخر پایئز است که دراز ترین شب های سال است.
در این شب، یا نزدیک به آن شب آفتاب به برج جدی  تحویل می کند.
رابطۀ شب یلدا با مسیح در اشعار پارسی دیده می شود از آن جمله:
به صاحب دولتی پیوند اگر نامی همی جوئی
که از یک چاکری عیسا چنان معروف شد یلدا
سنائی
سخنم بلند نام از سخن تو گشت وشاید
که دراز نامی از نام مسیح یافت یلدا
تو جان لطیفی وجهان جسم کثیف است
تو شمع فروزانی وگیتی شب یلدا

برای ای صبح مشتاقان اگر هنگام روز آمد
که بگرفت این شب یلدا از ماه وپروینم
نظر به روی تو هر بامداد نوروز است
شب فراغ تو هرگه که هست یلدائیست
سعدی

قندیل ضروری به شب قدر به مسجد
مسجد شده چون روز و دلت چون شب یلدا
ناصر خسرو
درتقویم های امروزی وگاهشماری ها این واژه را به دراز ترین وتاریک ترین شب معنا کرده اند که آن شب بنا برین اول دیماه یا جدی است که نسبت به سال برابر با ۲۰ ،۲۱ یا ۲۲ دسامبر گا هشماری اروپا ئی می شود .
دربارۀ این که چرا این واژه برای شب زایش عیسا مسیح به کار می رود نوشته اند چنین است:
ا- زایش عیسا  مسیح
۲- مناسبت وپیوند این شب با فصل زمستان ( یکم دی ماه یا برج  جدی) برای راه یابی به کار برد اصطلاح یلدا وپیوند آن با عیسا مسیح و تولد اوباید به خود واژۀ یلدا توجه داشت که واژه ئی است سریانی.
پس از این معنای دومی یعنی زایش عیسا مسیح در ۲۰ ، ۲۱ یا۲۲دسامبریا آغاز زمستان دوامکان درنظر گرفت :

اول اینکه به راستی عیسا مسیح در یکی از این شب ها وروز ها به دنیا آمده است.
دوم اینکه با یک محاسباتی، یا به دلایل دینی واعتقادی، تاریخ زایش را به این روز انداخته اند.
در بارۀ امکان نخست باید به تاریخ کلیسا مراجعه کرد و آن هم کلیسا های سریانی که زبان سریانی زبان کلیسای آن ها بوده.
این واژه سریانی آرامی است و زبان آرامی زبان مادری عیسا مسیح بوده که مقصود آن زایش عیسا مسیح است یعنی زایش مهر، زایش سرور (yaldmàre) .
نا گفته نباید گذاشت که آئین مهری، آئین آریائی بوده وآثار پهنا وری از مهر کده ها در سراسر اروپا پراکنده ودنبالۀ آئین مهر پرستی باستان است ودر سده های ۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح و۳۰۰ سال بعد از میلاد در اروپا رایج بوده است.
واز اواخر نخستین سده های میلادی کشمکش های پی در پی و پردامنه یی بر سر میتره ومسیح بارها امپرا طوری روم را به پر تگاه ونا بودی کشاند.
واین نزاع ها که حتا به اعدام می انجامید باعث تحولی شد که برای همیشه به زندگی آئین میتره پایان داد. وشهرت این آئین را به مسیحت دادند. وآن چه ما امروز ازیلدا ویا جشن دیگان داریم  سرور و شادمانیست.  این جشن درافغانستان ، تاجیکستان وآسیای میانه با مهر، باهمی وشادی،  خوردن  میوه ها وخوراکی هابه ویژه میوه های سنتی مانند پسته،  خسته، بادام وسنجد ودرکل خشکبار وتر بار، خوردن انار وهندوانه برگزار می شود. به این اعتبارجشن یلدا را جشن دهقانی هم می نامند.
یلدا این سنت دیرینه را شاد باش گفته کامگار باشید.