والنتین کاتاسونوف
برگردان و ارسال: ا.م. شیری
«پنج‌شنبه سیاه» جدید در پیش است
اقدامات بعمل آمده برای محدود کردن زندگی مردم و عملکرد بنگاه‌های اقتصادی به بهانۀ بیماری همه‌گیر، ضربات شدیدی بر اقتصاد تقریباً همه کشورها وارد کرده است.
بنا به تخمین صندوق بین‌المللی پول، سال گذشته تولید ناخالص داخلی جهانی ۵/ ٣٪ کاهش یافت. در همین حال، تولید ناخالص داخلی چین با افزایش همراه بود، اگرچه رشد متوسط آن فقط ٣/ ٢٪ را نشان می‌داد، اما اقتصاد آمریکا به قلمرو منفی رفت و تولید ناخالص داخلی آن در طول سال ۵/ ٣٪ کاهش یافت.
سقوط اقتصاد ایالات متحدۀ آمریکا با رشد سریع بازار مالی (سهام) همراه شد. خود این یک ناهنجاری بود.
فایننشال تایمز در تاریخ ٢٩ مارس مقاله‌ای زیر عنوان «قوی‌ترین رشد بهبودی سهام وال استریت از سال ١٩٣۶»، منتشر کرد. این مقاله شامل ارزیابی تحلیلگران دویچه بانک از وضعیت بازار سهام ایالات متحده بود. شاخص سهام اس اند پی ۵٠٠ (500 S&P) ایالات متحده در مدت ١٢ ماه، از ٢٣ مارس ٢٠٢٠ بمیزان ٩/ ٧۴٪ جهش کرد. این بالاترین رشد سالانه از سال ١٩٣۶ بود. از ابتدای ماه مارس سال گذشته که در ایالات متحدۀ آمریکا قرنطینه برقرار نمودند، شاخص‌های سهام به سرعت افت کردند. این روند در ٢٣ مارس ٢٠٢٠ متوقف گردید. علت آن اظهارات پرتب و تاب دونالد ترامپ رئیس جمهور، کنگره، خزانه‌داری و فدرال رزرو آمریکا بود. در همان ماه، کنگرۀ آمریکا یک بستۀ حمایتی بمبلغ ٢/٢ تریلیون دلاری برای مشاغل و شهروندان آمریکایی تصویب کرد. فدرال رزرو نرخ پایۀ خود را به ٢۵/ ٠٪ کاهش داد و ماشین چاپ را با ظرفیت کامل به کار انداخت.
برای نخستین بار در تمام تاریخ بیش از صد سالۀ فدرال رزرو ایالات متحدۀ آمریکا، بانک مرکزی آمریکا به مشارکت در خرید اوراق بهادار شروع کرد. سازوکار خرید مکارانه طراحی شد: در ترازنامۀ فدرال رزرو چنین اوراق بهادار در نظر گرفته نمی‌شود. شرکت‌های خاص «Special Purpose Vehicles» (ابزار هدف خاص)، که سرمایۀ آنها بحساب خزانه‌داری آمریکا تأمین گردید، راه‌اندازی شدند. و بانک فدرال برای سرپا نگه داشتن کمپانی‌های آمریکایی، به شرکت‌های SPV که وارد بازار مالی شده و اوراق بهادار شرکت‌ها را خریداری می‌کردند، وام‌هایی پرداخت کرد. شرکت‌کنندۀ دیگری در این طرح ظاهر شد- شرکت سرمایه‌گذاری بلاک‌راک (BlackRock)، بزرگترین شرکت مدیریت دارایی جهان. مقامات آمریکا با آن قرارداد بستند تا بلاک‌راک دارایی‌های شرکت‌های خاص را مدیریت نماید. شرکت خصوصی به این ترتیب اختیار مدیریت پول دولت را بدست گرفت. بهار سال گذشته مدیریت مالی سه جانبۀ فدرال رزرو – خزانه داری– بلک‌راک شکل گرفت و به دمیدن بر حباب‌ها در بازار سهام ایالات متحده شروع کرد.
سرمایۀ بازاری شرکت‌های فن‌آوری ارتباطات آمریکایی بخصوص به سرعت رشد کردند. کمپانی اپل تقریباً یک تریلیون دلار افزایش یافت، قیمت نویدیا (Nvidia) دو برابر شد. کمپانی تسلا با افزایش تقریبا ٩ برابری قیمت، رکورد زد.
دلیل اصلی این «معجزات» در بازار بورس اوراق بهادار این است که سرمایۀ بازاری گروه «منتخب» شرکت‌های آمریکایی را که با کمک آنها قرار است بازسازی بزرگ انجام شود، مدیریت سه جانبۀ فدرال رزرو- خزانه داری- بلک‌راک بطور هدفمندانه هدایت می‌کند.
چندی پیش کنگرۀ آمریکا یک بستۀ حمایتی بمبلغ ٩/ ١ تریلیون دلار برای کمک به اقتصاد و شهروندان آمریکا تصویب کرد. رئیس جمهور ایالات متحده در تاریخ ٣١ مارس، طرحی را برای سرمایه‌گذاری در اقتصاد به ارزش ٢/٢ تریلیون دلار دیگر که برای ٨ سال (تا سال ٢٠٣٠) برنامه‌ریزی شده، ارائه داد. این طرح شامل اقداماتی برای بازسازی زیرساخت‌های جاده‌ای، سرمایه‌گذاری در زمینۀ علوم، اینترنت پرسرعت، انرژی سبز، گسترش برنامه‌های کمک‌های پزشکی و اجتماعی برای آمریکایی‌ها و موارد دیگر می‌باشد. افزایش مالیات پیش‌بینی شده، اما با توجه به اینکه نمی‌تواند هزینه‌های اضافی را به طور کامل پوشش دهد، بدهی دولت همچنان به رشد خود ادامه خواهد داد.
بسیاری از کارشناسان آمریکایی معتقدند که «طاعون» در حال نزدیک شدن به آخر خط است. در حال حاضر ارزیابی‌های خوش‌بینانه حاکی از توسعۀ اقتصاد آمریکا در میان مدت بعمل می‌آید. دفتر بودجه كنگرۀ آمریكا در ماه فوریه اعلام كرد، كه تولید ناخالص داخلی این كشور امسال ٧/ ٣ درصد رشد خواهد كرد. آنها می‌گویند که اقتصاد آمریکا از نظر رشد از اقتصاد چین سبقت خواهد گرفت.
من با این خوش‌بینی موافق نیستم. این تصویر با وضعیت ایالات متحده در سال ١٩٢٨ و نیمه اول سال ١٩٢٩ شباهت زیادی دارد. آمریکای آن زمان به دو قسمت تقسیم شد. همۀ علائم رکود اقتصادی در دنیای اقتصاد واقعی مشهود بود. رشد تولیدات صنعتی و کشاورزی متوقف گردید و در بعضی جاها کاهش یافت. نشانه‌های انباشت تولید مشاهده شد. تعداد ورشکستگی‌ها بالاتر از حد متوسط بود. و در بازار سهام ایالات متحده هیجان حکمرانی می‌کرد، تمایلات صعود (بازی صعود) در همه جا مشاهده می‌شد، پول بیشتر و بیشتر به بورس سهام سرازیر می‌گردید (بخش قابل توجهی از همان اقتصاد واقعی، به گرسنگی پولی محکوم شد). جشن بورس در ٢۴ اکتبر ١٩٢٩ («پنج‌شنبۀ سیاه») ناگهان پایان یافت و بعد همه چیز در مسیر سراشیبی قرار گرفت.
البتّه، وضعیت امروز با اواخر دهه ١٩٢٠ شباهت کامل ندارد. در آمریکای آن زمان استاندارد طلا وجود داشت، یعنی بانک مرکزی آمریکا نمی‌توانست بمقدار دلخواه خود دلار چاپ کند. و خزانه‌داری به خود اجازه نمی‌داد در بدهی زندگی کند، محدودیت‌های شدیدی در میزان کسری بودجه و میزان استقراض دولت وجود داشت. امروز چنین محدودیت‌هایی وجود ندارد.
در پایان قرن بیستم اعتقاد بر این بود که سرمایه بازار یک شرکت نباید از حد سود تقریبی شرکت طی ده سال فراتر رود. این معیار ایمنی نانوشته، راهنمای عمل سرمایه‌گذاران عاقل بود. شرکت آمریکایی «فکت‌ست» (FactSet) محاسبه کرده که طی ٢٠ سال گذشته، این نسبت برای شرکت‌های آمریکایی پذیرفته شده در بورس سهام، تقریباً دو برابر بیشتر از استاندارد مذکور است. سهام کمپانی‌های بخش فن‌آوری ارتباطات ٢۵ برابر گران‌تر از سود خالص مورد انتظار از هر سهم، خرید و فروش می‌شود. این را نیز چیز دیگری جز بازی با آتش نمی‌توان نامید.
آمریکا «پنج‌شنبه سیاه» جدیدی در پیش دارد. ظن و گمان‌ها در این باره گسترش می‌یابد که برای افرادی بسیار لازم است تا آمریکا بعنوان یک ابرقدرت از نقشۀ جهان محو شود. چنین حدسی را به موقع خود ژاک آتالی، پاتریک بیوکنن، ساموئل هانتینگتون ابراز داشتند.
والنتین کاتاسونوف (Valentin KATASONOV)
پرفسور، دکتر علوم اقتصادی، مدیر مرکز پژوهش‌های «شاراپوف» روسیه
پژوهشگر مسائل پشت صحنه
ا. م. شیری
١٨ فروردین- حمل ١۴٠٠
منابع: