تهیه و تلخیص: سکینه روشنگر- منبع: دریچه های مجازی

معرفی ولایت فاریاب

فارياب يکى از ولايات شمال افغانستان بوده و با ترکمنستان سرحد دارد وجغرافيه نويسان عرب وخراسان آنرا به اشكال‌‌[ فيرياب- پارياب- بارياب] نيز ضبط كرده اند. اين ولايت در شش قرن اول اسلامى از شهرهاى معروف وفضل خيز خراسان به شمار ميرفت. در قرن چهارم شهر فارياب از مضافات جوزجان وشهرى با نعمت و شاهراه کاروان هاى تجارتى شمرده ميشد.
میمنه (مرکز فاریاب) از حيث موقعيت جغرافيايى در35-37درجۀ عرض البلد شمالى و در 64 – 66 درجۀ طول البلدشرقى قرار دارد.
فاریاب در حدود 815 کیلومتری شمال کابل واقع است . از قسمت شمالى بطور كل با تركمنستان سرحد مشترک دارد، ازقسمت شرق وجنوبشرق با ولايت سرپل، ازطرف جنوب با ولايت غور واز جانب غرب با ولايت بادغيس قرار گرفته است.
در قسمت شرق و شمالشرق باولايت جوزجان حدود جغرافيايى دارد و طولانى ترين فاصله بين جوزجان وفارياب را دشت ليلى (دشت كعب) تشكيل ميدهد.
سلسله جبال « تير بند تركستان» كه درقسمت جنوبى فاریاب ازشرق به غرب امتداد يافته، به اندازۀ دو تا سه هزار متر ازسطح بحر ارتفاع داشته تا منطقۀ درياى مرغاب ولایت بادغيس و تا هرات امتداد دارد.
مساحت فاریاب طبق انتشارات جغرافیای سیاسی افغانستان (۲۷۹۲۲) کیلومترمربع و تعداد نفوس درهرکیلومتر مربع (61نفر) وانمود شده است . طبق این ارقام مجموع نفوس فارياب به بيش از يک ميليون و ٧٠٠ هزار تن تخمين زده ميشود.؛ اما در محافل و مجالس رسمی ، نفوس این ولایت اضافه از دوميلیون قلمداد میگردد.
اقليم فاریاب متوسط و آب و هواى آن به ويژه در بهار، بارانى و دارای بارندگی های زیادی میباشد وبرای اینکه حاصلات فراوان زراعتی را در قبال داشت در گذشته فارياب را گدام افغانستان میگفتند.
گرمی در تابستان تا ۳۶ درجه سانتی گراد بالا میرود. سطح متوسط بارندگى سالانه تا ۷۰۰ ملى متر تخمين شده و زمين آن، از سطح بحر ۸۴۴ متر ارتفاع دارد.
ولسوالى ها:
مرکز فارياب شهر ميمنه است و ميمنه شامل ۹ ناحیه بوده و نفوس آن حدود ۲۰۰ هزار تن برآورد شده است.
فارياب ١٤ ولسوالى دارد و شامل پشتونكوت، المار، قيصار، خواجه سبز پوش، شيرين تگاب، دولت آباد، بلچراغ ، گرزیوان و لولاش ( كوهستان ) است.
اندخوى نيز يک ساحۀ وسيع را احتوا ميکند که شامل ولسوالى هاى اندخوى قرمقُل، قُرغان و خانچارباغ ميشود.
ولسوالی غورماچ که مربوط ولایت بادغیس بود، براساس تشکيلات جديد از پنج سال بدينسو متعلق به فارياب شده است.
اين ولايت سه ولسوالى منظور ناشده نیز دارد كه هم اكنون در حد ولسوالى هاى تمام عيار بوده و شامل چهلگزى ، بندر و خواجه موسی ميشود.
ساکنین فارياب را اوزبک ، تاجک، پشتون ، ترکمن و ایماق تشکیل میدهد؛ اقوام دیگری چون عرب ، هزاره ( در شهر میمنه) مغُل ، ناقلین ( کوچی ها ) در ولسوالی های دولت آباد ، شیرین تگاب ، المار ، قیصار و پشتونکوت سکونت دارند؛ اما اکثریت مطلق ولسوالی های اینولایت ازبک نشین است . زبانهای رایج آنرا ازبکی، دری، ترکمنی و پشتو احتوا ميکند.
آب بندها :
در فاریاب یک سربند آب وجود دارد که بنام سرحوض یاد میشود و آب آشامیدنی و زراعتی باشندگان ولسوالی پشتونکوت و شهر میمنه را تامين ميکند.
دهاقین و باغداران ولسوالی های قیصار، گرزیون ، بلچراغ ، خواجه سبزپوش، شیرین تگاب و دولت آباد ازآب چشمه زارها، برف و باران های موسمی که از کوهپایه های فاریاب سرازیر میشود، کشت و زراعت شانرا آبیاری می کنند، اما در فصل تابستان به قلت آب مواجه اند.
فرهنگ:
فاریاب از فرهنگ و عرفان غنی برخوردار بوده است. درگذشتۀ تاریخ افغانستان ده ها شاعر نامدار و نویسنده از این ولایت سر برداشته اند که میتوان از ظهیر فاریابی، ابونصر فارابی و … نام برد.
از سه دهه بدينسو آثار گرانبهايى شامل زيورات، ظروف ، كمربندهاى زرين دانه نشان، دانه هاى قيمتي وغيره آلات مرصع كارى شده وصندوقچه هاى ظريف اززير خاک بيرون ميشود و خارج ازسرحدات كشور به قيمت هنگفت بفروش ميرسد. اين منطقه سه دهه تمام مورد كاوش وكندنكارى افراد غيرقانونى قرار گرفته، آثار گرانبهاى زيادى ازآنجا بدست آمده و قاچاق گرديده و به فروش رسيده است.
مقبرۀ سيف الملوک در قلب شهر میمنه واقع شده که آثار کمی از این مقبره باقی مانده است. كوه سيف الملوک كوهستان، تخت سيف الملوک در قريۀ سرحوض، و حوض سيف الملوک درقريۀ خواجه غار ولسوالى گرزوان وجود دارد.
مشهور ترین قالین افغانستان در فاریاب تولید میشود که شهرت جهانی دارد، بیش از 65 درصد مردم ولسوالی های چهارگانه ( اندخوی ، قرمقُل ، قُرغان و خانچارباغ) از طریق صنعت قالین امرار معیشت مینمایند . مردم ولسوالی های دولت آباد، شیرین تگاب ، خواجه سبز پوش ، بلچراغ و قیصار نیزقالین بافی میکنند که معروفترین قالین ها بنام علی خواجه ، مَوری و تگاب شیرین یاد میشود.
گلیم بافی یکی دیگر از صنعت مرغوب در فاریاب است که بازار گرمى در مارکيت هاى ملی و بين المللى دارد.
بندر ترانزیتی آقینه در ولسوالی اندخوی در امتداد راه ابریشم در سرحد مشترک افغانستان با ترکمنستان واقع شده است که از این بندر روزانه صدها وسایط ترانزیتی از ترکمنستان ، ایران ، ترکیه ، امارت متحده عربی، اروپا و چین اموال تجارتی را به افغانستان انتقال میدهند.
قرص دوزی ، خامک دوزی ، موره دوزی ، لنگی بافی ، بافت تکه های گوپیچه یی و تکه های ابریشمی توسط کارگاه های چوبی که از آن چپن برای داماد و شخصیت های ثروتمند ساخته میشد، هرچند این پیشه به رکود مواجه گردیده ، اما با آنهم بازار آن تا حدى خوب مى باشد.
حرفۀ چرمگری که بخشی از پیداوار صنعتی مردم فاریاب بود بخارج از کشور صادر میگردید و قسماً در داخل برای بوت دوزی ، کفش دوزی ، سفرۀ خمیرفامیل ها و غیره کارها نيز استفاده میشد ، اما با وارد شدن چرم های ماشینی و پلاستیکی خارجی، حالا بازار آن سرد شده است.
صنعت زرگری ، حلبی سازی، مسگری ، آهنگری، نجاری و کلالی هنوز دراين ولایت رواج دارد؛ اما نسبت به سالهای قبل بازار شان گرم نیست.
جواز روغن کشی که از شتر ، قاطر و اسپ برای تولید روغن کنجد ، زغر، پنبه دانه و تخم خربوزه کار گرفته میشود هنوز هم در فاریاب فعالیت دارند ؛ اما به علت واردات روغن های نباتی بیرون از کشور وقیمت بودن کنجد و زغر، این کارگاه ها نیز 70 در صد به رکود مواجه شده اند.
زراعت :
فاریاب آب وهوای معتدل دارد و ۷۰ در صد باشندگان آن زراعت پیشه اند. حاصلات اضافی از خوراکی شانرا به بازارها عرضه نموده، بقیه ضروریات خويشرا تامین مینمایند.
انگور فاریاب بخصوص انگور قیصار، المار ، شهر میمنه ، خواجه سبزپوش و شیرین تگاب شهرت زیادی دارد و در بازار های ولایات شمال حتی به کابل به قيمت بالاتر از انگور سایر ولایات به فروش میرسد.
خربوزه و تربوز فاریاب از مزه و طعم خوبی برخوردار است که حتی افغان های مقیم ترکمنستان ، ازبکستان و پاکستان از همين خربوزه با خود مى برند.
انجیر ، سیب ، بیهی ، شفتالو، زردآلو، آلو ، آلوی گیلاس ، آلوی مروت، پسته و چهارمغز، از میوه هاى خشک و تازۀ مشهور فاریاب شمرده ميشود.
غله جات چون گندم، جو، جوارى ، نخود، ماش ، لوبیا، ارزن ،انواع زیره ، کچالو ، کنجد، پنبه ، تنباکو و زغر محصولات عمدۀ اين ولايت را تشکيل ميدهد.
بادنجان، انواع کدو، شلغم ، زردک ، پیاز ، سیر ، کاهو ، گشنیز، مُلی سُرخک ، نعنا ، تراتیزک ، مرچ و گندنه سبزیجاتی است که در فاریاب کشت میشود و حتی به ولایات همجوار جهت فروش انتقال می يابد.
گياهان : انواع زیره ، اسپرک ، شیرین بویه، هینگ، پودینه،، اسپند، خاکشير، اصل سوس، باديان، بارتنگ، بوى مادران ،کاسنى، گل گاو زبان ، بنفشۀ کوهى وگل بابونه ، ازمشهورترین گیاهان طبيعی و طبی اند که در فاریاب وافر پیدا میشود.
نسل گوسفند قره قُل که پوست آن ارزش بالايی دارد بیشتر در فاریاب موجود است وسالانه ميلیون ها دالر از بابت صادرات این اقلام در بازار های جهان به جیب پولداران افغانستان سرا زیر میشود .
حیوانات مشهور اهلی شامل گوسفند قره قُل ، بز ، گاو ، اشتر ، اسپ ، مرکب و قاطر است.
حیوانات وحشی : گرگ ، خوک ، روباه، شغال ، خارپشتک ، آهو ، انواع موشهای صحرایی ، موش خُرما، جیره وخرگوش در کوه ودشت های بیکران فاریاب زیاد اند.
پرندگان :مرغ ، مرغابی ، کبک، کبوتر، بودنه، عقاب، باشه، باز، بوم، جولی، مینا، قمری،کلنگ، موسیچه، گنجشک، بلبل، ساهره، زاغ، و ده ها نوع دیگراز پرندگان درفاریاب وجوددارند.
خوراکی ها و پختنی های مشهور: قابلی ازبکی ، لاندی پلو ، منتوی دیگی و منتوی تندوری، تکه کباب ، بره کباب ، چوپان کباب، شیرماهی،آش چکه یی، آش قاشقوی ، آش پلو ، کچری قروت ، ایشلیکی ( کدو را سوراخ کرده در بین آن گوشت، حبوبات و انواع مرچ و مصاله علاوه نموده در خمیر پیچانده در زیر آتش دفن و پخته مینمایند ) و دو پیازه از لذیذ ترین خوراکی های مردم فاریاب است.
جلبی ، حلوای کنجد ، پرورده و تلخان از شیرینی هايى است که در فاریاب تهیه میشود و برای سوغات به دیگر جا ها می برند .
ورزش:
بزکشی یا( اوغلاق) ، پهلوانی ، کشتی گیری و نیزه زنی در فارياب بسیار معروف است. فوتبال، واليبال، کاراته و کانگفو نیز از ورزشهای مهم در این ولایت به شمار میرود.
بازى کرکت نيز به تازگى رايج شده، اما فدراسيونى از اين بازى تا حال تشکيل نشده است. در مجموع١٨ فدراسیون ورزشی در رشته هاى مختلف در اين ولايت وجود دارد.
١٢٠٠ تن در بزکشى، يکهزار تن در فوتبال، يکهزار تن در کاراته عضويت دارند، اما دختران در هيچ نوع ورزشها در فارياب عضويت ندارند.
بزکشى يکى از بازى هاى قديمى و عنعنوى در فارياب است. عمدتاً بزکشى به مناسبت روز هاى ملى و محافل رسمى و عنعنوى در شهر ميمنه مرکز فارياب با شرکت و شور و هلهلۀ هزاران تماشاچى برگزار ميشود.
پهلوانان( چاپ اندازان) تنومند با اسپ هاى چابک و قوى خود به مصاف هم ميروند و هر کسى که بُز را به دايرۀ حلال انداخت، مستحق نمره ميشود و براى آنها پول نقد و تحايف داده ميشود.
در بازى بزکشى ، اسپ ها رول عمده دارند و هر اسپى که هوشيار و چابکتر بود، سوارى خود را به هدف ميرساند و برنده ميگردد.