گردآورنده: سکینه روشنگر– منبع دریچه های مجازی

                      معرفی مختصری از ولایت بلخ باستان

                                                                      

      یکی از لاله زاران سرزمین پهناور بلخ باستان

بلخ يکى از ولايات مهم شمال افغانستان است که از ولايات درجۀ اول به سطح کشورمحسوب ميشود . شهرمزارشريف مرکز اين ولايت است که از نگاه تجارت و ارزش سياسى حيثيت شهر مرکزى شمال را نيز دارد که در مسير شاهراه کابل به سوى شمال در بين شهرهاى ميمنه و پلخمرى موقعيت دارد.
ولايت بلخ در ٢٩ درجه و ٣١دقيقه عرض البلد شرق و٦٨ درجه و ٢٨ دقيقه طول البلد شمال موقعيت دارد. اين ولايت در شمال مرز مشترک افغانستان را با کشورهاى تاجکستان و ازبکستان تشکيل کرده، درشرق به ولايات کندزوسمنگان، درغرب باولايت جوزجان  و در جنوب با ولايات سرپل و سمنگان همسرحد است .
مساحت ولايت بلخ به اساس ادارۀ احصاييه مرکزى ١٦٤٨٠کيلومتر مربع و به اساس معلومات دفتر (UNFPA)، ١٦١٨٦کيلومترمربع خوانده شده است که ٢،٨٤درصد مساحت تمامى کشوررا تشکيل ميدهد .نفوس اين ولايت به اساس معلومات احصاييه مرکزى درسال ١٣٩٠ ه ش ١٢١٩٢٠٠تن تخمين شده که ٦٦ درصد آن در قريه جات و ٣٤ درصد آن شهر نشين است . ولايب بلخ از نگاه اقليم در فصل تابستان کاملاً گرم و در فصل زمستان بسيار سرد ميشود.فصل بهار آن به شکل عمومى مرطوب و بارانى است که درجۀ حرارت در آن درتابستان تا ٤٣ درجۀ سانتى گراد ميرسد ؛ اما در فصل زمستان هواى سرد دارد که درجۀ حرارت آن در ماه دلو تا (٢-) سانتى گراد  پايين ميشود.

 

                                                                                                                          

آثار باقی مانده از تاریخ کهن بلخ

                                                                                                                

بلخ قدیم

                                                                                                                                     

                                                                                                               

رابعه بلخی شاعرۀ نامدار زمانه ها  از زمان رودکی تا امروز

                  

          او تا آخرین لحظات زندگی با خون خود بر درو دیوار حمام  از عشق ناکامش غزل کاشت

           در تاریخ آمده وقتی بکتاش از مرگ رابعه آگاهی یافت بر سر مزار او خودکشی کرد.

                                                                                                             

برج یار و حصار قدیمی بلخ

ولسوالى ها:

ولايت بلخ از لحاظ تقسيمات ادارى علاوه بر شهر مزار شريف ( مرکز ) و بندرحيرتان ١٤ ولسوالى دارد که عبارت است از  نهرشاهى ، دهدادى، بلخ ، دولت آباد ، چمتال ، شولگر ، چهاربولک ، کشنده ، زارى ، چارکنت ، شورتپه ، کلدار ، مارمل و خلم . بلخ از آنعده ولايات افغانستان است که تقريبا از تمامى اقوام افغانستان چون ازبک ، هزاره ، پشتون و تاجک در آن سکونت دارند ؛ اما تعداد تاجک ها در آن زياد است و درپهلوى آن ايماق ، بلوچ ، عرب و ديگر اقوام کوچک نيز  زنده گى دارند .

                                                                                          

                                                                                                   

                                                                                                        

                                                                        دروازۀ بلخ

بندهاى آب :
در ولايت بلخ دو حوزه آب وجود دارد که هر دوی آن از سوى جنوب و مناطق کوهستانى سرچشمه ميگيرد . حوزۀ نخستين : حوزه آب کشندى – دولت آباد (حوزه بلخ ) است که در طرف غرب اين ولايت ولسوالى هاى کشندى ، زارى ، شولگر ، چارکينت ، دهدادى ، چمتال ، چهاربولک ، بلخ ، نهرسراج و دولت آباد را تحت پوشش ميگيرد. از اين منطقه يازده بند يا نهر آبيارى زمين سرچشمه ميگيرد که عبارت است از  نهربلخ ، نهرسياگرد ، نهرمشتاق، نهرعبدالله ، نهرچمتال، نهر دولت آباد ، نهرچهاربولک ، نهرفيض آباد ، نهرآقچه ، نهرامام و نهر شاهى .
حوزۀ دوم آن حوزۀ خلم است ، اين حوزه در شرق ولايت بلخ موقعيت دارد که از ولايت سمنگان سرچشمه ميگيردو تمامى ولسوالى خلم را تحت پوشش گرفته که دو کانال عمدۀ آن عبارت است از : نهرهاى شرقى و نهرهاى غربى .
کلتور :  
ولايت بلخ علاوه برسابقه تاريخى، علمى و فرهنگى خويش اکنون به سطح کشور درحوزه هاى علمى و فرهنگى محسوب ميشود .زردشت ، يما ، جلال الدين محمد بلخى،رابعه بلخى ، ناصرخسرو بلخى، ابن سينا، دقيقى بلخى و همچو شخصيت هاى ديگر علمى و فرهنگى  در مراحل مختلف تاريخ بر سرزمين بلخ زنده گى کرده اند که کارهاى زيادى علمى و فرهنگى را انجام داده اند.

 هم اکنون مرکز پرورش زبان پشتو در شهر مزار شريف موسوم به “بلخ ادبى خوځښت” که علاوه بر مردان، دختران نيز عضويت آنرا دارند، فعال است و چندى قبل نخستين کتابخانه عامه موسوم به خوشحال خان به سطح شمال کشورنيز افتتاح شد. تجليل تاريخ اول ماه حمل که همه ساله منحيث جشن آريايى به شکل مردمى و رسمى تجليل و يکى از جشن هاى عنعنوى و فرهنگى به سطح افغانستان و منطقه محسوب ميشود،  . چهل روز ادامه می یابد

                                                           

        

 آبدات تاريخى:
ولايت بلخ  تاريخ  بيش از ٦٠٠٠ سال  قبل از اسلام دارد، که دارى امکان زياد تاريخى و آبدات است ؛ اما از اثر کم توجهى و خسارات رويداد هاى طبيعى خسارت زياد متقبل گرديده است و يا هم با تهديد نابودى مواجه است . به طور مثال شاهراه باستانى مشهور جهان “راه ابريشم” از ولايت بلخ ميگذرد که در طرف جنوب از هند و در طرف غرب از ايران و درطرف شرق از کشور چين عبور کرده بود .هزاران کاروان تجارتى بر آن رفت آمد داشت ، نشانه هاى اين شاهراه اکنون نيز در ولايت بلخ وجود دارد . بلخ که با درنظرداشت سابقه تاريخى خود لقب شهر دوم جهان را کسب کرده ، هنوز هم نشانه هاى آبدات تاريخى که مظهر تاريخ هزاران سال اين ولايت است ، وجود دارد که در سال هاى اخير برخى از آنها اعمار گرديده؛ اما برخى بيشتر آن هنوز هم با تهديد نابودى روبرو است ، به طور مثال از بعضى آبدات تاريخى ولايت بلخ نام ميگيريم .
مزار حضرت علي کرم الله وجهه ، بالا حصار بلخ ، ديوارهای شهر بلخ ، مزار خواجه اکاشا ، قلعۀ تخت پل تپه زرگران ، تپه بابا على شير ، مسجد خواجه ابونصر پارسا ، قلعۀ بابر ، منار زاديان ، حج پياده يا نه گنبد ، برج عياران، آتشکده نوبهار ، شهر بانو، کاخ جهان نما و قلعه دختران ( دنجونو کلا ) تپه سالاران ، دره شاديان ، بازرک ، بهراب ، تپه آب لاى ، کافرقلعۀ چارکنت ، پل امام بکرى ، مزار باباحاتم اصم ، مزار زين العابدين عقيل ، شهر جمشيد ، کوته سنگى مارمل و همچو ديگر …
موزيم:
موزيم بلخ درسال ١٣١٧ ه ش در چوکات رياست اطلاعات و فرهنگ ايجاد شد؛ اما اين موزيم درسال ١٣٦٠ ه ش از ترس خسارات ناشى از جنگ به کابل  انتقال شد که در آنجا نيز از اثر جنگ هاى رژیم روس مشرب و جهادیها مصئون نماند که اکنون برخى بيشتر از آثار آن از بين رفته است. در اين موزيم آثار دورۀ قبل اسلام و آثار تاريخى ، فرهنگى و علمى دورۀ معاصر اسلام وجود داشت. از نسخه هاى کتابى ، سکه هاى طلايى دوره باخترى ، يونايى و هخامنشی ها، شمشير، سپر و همچو آثار ديگر باستانى در آن نگهدارى مى شد .
صنعت :
ولايت بلخ از بابت توليد قالين مقام ويژه به سطح کشور دارد . اين صنعت علاوه بر مرکز ولايت در ولسوالى هاى کلدار و شورتپه بسيار خوب رشد کرده است . در ولايت بلخ درحدود ١٠٦ شرکت مصروف قالين بافى و تجارت قالين است و درحدود ٢٠٠٠٠ باشنده اين ولايت نياز هاى زنده گى خود از طريق قالين بافى بر آورده می سازند .
 زراعت:
هفتاد در صد مردم اين ولايت مصروف زراعت است که نياز هاى زنده گى خود را از همين طريق مرفوع می کنند. هرچند اين ولايت دارى دشت وسيع است ؛ اما تمامى زمين آن ازاثر کمبودى آب کشت نميشود، آب دو درياى اين ولايت ( شولگر و بلخاب ) تا حدى کم است که آب آبيارى زمين زراعتى نيز تهيه کرده نمى تواند .
زمين هاى زراعتى بلخ در جريان يک ثانيه به ٤٠٠ مترمکعب آب نياز دارد؛ اما درياهاى جارى اين ولايت تنها ٣٠ مترمکعب آب تهيه کرده ميتواند که از اثر آن همه سال ٦٠ درصد زمين زراعتى اين ولايت از کشت مى ماند .
زارعين اين ولايت اکثراً در مناطق خود براى ايستاد کردن آب بارانى حفره هاى بزرگ جهت جمع آورى آب تهيه و در بخش آبيارى زمين هاى زراعتى از آن کار ميگيرند ، در دو يا سه سال اخير مشکل کمبود آب با حفر چاهاى عميق در شمارى از  ولسوالى های اين ولايت ( چمتال ، بلخ و چهار بولک ) رفع ميشود . در اين ولايت يک ميليون  ٣٦٠ هزار جريب زمين آبى و ٧٥٠ جريب زمين للم وجود دارد  گندم از حاصلات مهم بلخ محسوب ميشود و بعداً پنبه، جو، جوار و برنج  نيز از محصولات زراعتى اين ولايت است.پسته يکى از ميوه هاى مهم بلخ است ؛ اما درپهلوى آن در کشت انگور و خربوزه شرين نيز نام دارد .
کشمش نيز از محصول صادراتى اين ولايت است و علاوه بر آن ميوه هاى زردلو، آلو، بويى، بادام، سيب، توت، شفتالو، تربوز، گيلاس، انځر وهمچو ديگر از حاصل خوب و زيات برخور دار و رشد کرده است. زمين هاى بلخ در بخش حاصلات غله دانه نيز بى نظير است. غنم، جو، لوبيا، کنجد، زغر، زيره، نخود، عدس و در بخش سبزى ها ليرو، گلپى، مرچ، کچالو، پياز، مولى، زردک، نعنا، کشنيز، بادرنگ، تره، کرم، شلغم، رومى، بانجان سياه و همچو چيزهاى ديگر از محصولات زراعتى اين ولايت تشکيل کرده است .

                                                                                                                   

                                                                                                                

بازى ها:
در ده سال گذشته در ولايت بلخ، علاوه بر بازى هاى عنعنوى سابق، بازى هاى عصرى نيز رشد کرده است و اکنون درپهلوى پسران، علاقۀ دختران نيز با ورزش روز به روز بيشتر ميشود. يکى از بازى هاى مشهور،عام و عنعنوى بلخ که مورد پسند همه قرار گرفته، بزکشى است که اکنون نيز رواج دارد . يک ستديوم ورزشى اين بازى در طرف جنوبى شهر مزار شريف موقعيت دارد که در روز هاى ملى و فصل خزان  مراسم ويژه و پر شور درآن تجليل ميشو.
علاوه بر آن همه بازى هاى عنعنوى و محلى چون، خوسى، بيدى، کوشتى،دوش، سنگ اندازى، بيلورى و همچو ديگر در قريه و قصبات اين ولايت معمول اس دختران و بچه ها مروج است. در  سال اخیر بازى هاى عصرى که عبارتاست.  فوتبال، کرکت، تيبل تينس، واليبال، سکيت، بوکس، تيکواندو، کنفو و زيبايى اندام  نيز پيشرفت کرده است. تيبل تينس، تکواندو و سکيت از بازى هاى است که در بين دختران علاقه مندان زياد دارد و در آن اشتراک مى نمايند .

                                                                                                            

                                                       

 

                                                       

                                               بزکشی یکی از بازی های باستانی و سنتی ولایت بلخ