بهرام رحمانی
خانم «آنی ارنو» جایزه ادبیات نوبل 2022!
«آنی ارنو» در سال 2019 به گاردین گفته بود: «وظیفه یک رمان‌نویس، گفتن حقیقت است.»
جایزه نوبل ادبیات 2022 روز شنبه دهم دسامبر در مراسم ویژه در استکهلم به برندگان اهدا شد. در تالار کنسرت استکهلم، پادشاه سوئد به یازده نفر از برگزیدگان، مدال‌های نوبل را در تقدیر از خدمات علمی آن‌ها اعطا کرد. اسامی برندگان جوایز از سوی آکادمی مربوطه ابتدای اکتبر اعلام شده بود. جایزه نوبل صلح در مراسمی جداگانه در همین روز در اسلو اهدا شد.
آنی ارنو، نویسنده فرانسوی و برنده نوبل ادبیات سال 2022، توانایی‌اش در درآمیختن تخلیل و واقعیت از اوضاع زنان طبقه کارگر فرانسه در دهه 1940 میلادی و «ظرافت» زنانه کتاب‌هایش بود که در نهایت این جایزه عالی را نصیب او کرد. آنی ارنو می‌گوید در دهه 70 میلادی آن‌قدر بزرگ بوده که برای آزادی وسایل پیش‌گیری و حق سقط جنین در فرانسه فعالیت کرده باشد.
وی پس از جان باختن مهسا امینی و شکل‌گیری موج گسترده اعتراضات در ایران، از زنان آزادی‌خواه و برابری‌طلب ایرانی حمایت کرد و حجاب اجباری را محدودیت مطلق علیه زنان و دختران ایرانی توصیف کرد.
اعطای جایزه نوبل ادبیات به نویسنده فرانسوی آنی ارنو، توسط پادشاه سوئد کارل شانزدهم گوستاف
آنی ارنو (Annie Ernaux) ، جایزه ادبیات نوبل را پس از نزدیک به چهاردهه داستان‌نویسی از آن خود کرد. آکادمی سوئدی نوبل برنده جایزه نوبل ادبیات سال 2022 را اعلام کرد و به این ترتیب «آنی ارنو» نویسنده 82 ساله فرانسوی را برای «برای شجاعت و تیزهوشی واقع‌بینانه‌ای که به واسطه آن ریشه‌ها، بیگانگی‌ها و محدودیت‌های جمعی حافظه شخصی را کشف می‌کند» شایسته دریافت جایزه نوبل ادبیات 2022 معرفی کرده است.
به این ترتیب از سال ۲۰۱۴ تاکنون که جایزه نوبل ادبیات به «پاتریک مودیان» تعلق گرفت، «ارنو» نخستین نویسنده فرانسوی محسوب می‌شود که به عنوان برنده نوبل انتخاب شده است. «ارنو» هم‌چنین به شانزدهمین نویسنده فرانسوی تبدیل شد که نوبل ادبیات را به خود اختصاص داده است.
«آندرس اولسون» رییس کمیته نوبل درباره این نویسنده بیان کرد: «ارنو در آثارش به طور منسجم و از منظرهای مختلف زندگی را مورد بررسی قرار می‌دهد که فارغ از جنیست، زبان و طبقه اجتماعی، نابرابری‌های جدی را دربرگرفته است.»
پروفسور کارل هنریک هلدین، رییس کمیته اعطای جایزه نوبل ادبیات، می‌گوید: «آنی ارنو آشکارا به نیروی رهایی‌بخش نوشتن اعتقاد دارد. آثار او سازش‌ناپذیر است و به زبانی ساده و پاکیزه نوشته شده است.»
اما آنی ارنو که در آشپزخانه‌اش مشغول تهیه غذا بود از طریق رادیو کوچکش خبر برنده شدنش را شنید و برای مدت کوتاهی از خانه خود در حومه پاریس بیرون آمد و پشت به خبرنگاران با تلفن صحبت کرد؛ او قبل از این‌که به داخل برود، خنده‌‌ای شاد و متمایز سر داد.
آرنو در گفتوگوی کوتاهی که پس از اعلام نامش با خبرنگاران داشت، گفت: «از وضعیت خودم به‌عنوان یک زن صحبت می‌کنم. به نظر نمی‌رسد که ما زنان در آزادی و قدرت برابر باشیم.»
وی هم‌چنین گفت: «دریافت جایزه نوبل برای من مسئولیت افزون‌تری به همراه آورد تا مسیرم را ادامه دهم و نه‌تنها در برابر مشکلاتی که ذکر کردم، بلکه به مسیر پیش روی جهان و آرزوی صلحی بپردازم که همیشه به گشودگی آن فکر کرده‌ام و می‌کنم.»
ستون اصلی آثار آنی ارنو خاطراتش از سال‌های نوجوانی و جوانی است؛ اما او به‌موازات روایت دقیق رویدادهای زندگی شخصی، دگرگونی‌های جامعه فرانسوی را در سال‌های بعد از جنگ دوم نیز حکایت می‌کند. این شاید وجه مشترک او با برنده قبلی نوبل در عرصه ادبیات فرانسه باشد: پاتریک مودیانو نیز در تمامی آثارش خاطرات شخصی خود از پاریس دوران جنگ را بر زمینه تحولات مهم تاریخی حکایت کرده است.
وی که در سال ۲۰۱۹ به گاردین گفته «وظیفه یک رمان‌نویس، گفتن حقیقت است.» نخستین رمان خود را در سال 1974 با عنوان «پاک‌شده» (Cleaned Out) منتشر کرد. داستان این کتاب برگرفته از زندگی واقعی نویسنده است که 10 سال قبل‌تر، در نوجوانی متعلق به طبقه کارگر نورماندی بود و یک سقط جنین غیرقانونی را تجربه کرده بود.
«پاک‌شده»، داستانی مربوط به به زنان طبقه کارگر فرانسه است، همان زنانی که تا قبل از تغییر قوانین در سال 1975، ناچار به توسل به روش‌های غیرقانونی، پنهانی و اغلب خطرناک، برای سقط جنین بوده.
وی روز پنج‌شنبه کمی پس از اعلام نامش از سوی آکادمی نوبل، در یک نشست خبری در پاریس گفت: «کاملا طرفدار اعتراض زنان علیه این محدودیت مطلق هستم.»
آنی ارنو که نویسنده‌ای شناخته شده برای نسل جوان ایران است، در نخستین مصاحبه خود پس از اعلام دریافت جایزه نوبل ادبیات گفت: «من کاملا پشتیبان اعتراضات زنان ایران علیه این محدودیت مطلق هستم.»
خانم ارنو در این گفتوگوی کوتاه گفت که به‌نظر او زنان هنوز در بهره‌مندی از آزادی و قدرت با مردان برابر نشده‌‌اند و «هنوز سلطه مردانه وجود دارد.»
انی ارنو، در سخن‌رانی خود در آکادمی نوبل، ضمن حمایت از اعتراضات زنان در ایران، حکومت اسلامی را «خشن‌ترین و قدیمی‌ترین شکل قدرت مردانه» خواند.
خانم ارنو در بخشی از این سخن‌رانی با تاکید بر این‌که زنان در اعتراضات خود «کلمات برای بر هم زدن قدرت مردانه را یافته‌اند»، گفت که آن‌ها «مانند (زنان) ایران، علیه خشن‌ترین و قدیمی‌ترین شکل آن (قدرت مردانه) به‌پا خاسته‌اند.»
این نویسنده 82 ساله، پیش‌تر هم کمی پس از اعلام نامش به عنوان برنده نوبل ادبیات، در پاسخ به سئوالی درباره اعتراضات ایران، حجاب اجباری را «محدودیت مطلق» دانست.
او در یک نشست خبری در پاریس گفته بود: «کاملا طرفدار اعتراض زنان علیه این محدودیت مطلق هستم.»
برنده جایزه نوبل ادبیات هم‌چنین در خطابه‌اش ابراز امیدواری کرد که اهدای جایزه نوبل به او «نشانه‌ای از عدالت و امید برای همه زنان نویسنده باشد که مشروعیت تولید آثار ادبی از سوی آنان هنوز به‌رسمیت شناخته نشده است.»
شماری از رمان‌های «آنی ارنو» از جمله «آن دختر دیگر»، «جایگاه»، «شرم»، و «یک زن» در ایران ترجمه و منتشر شده‌اند و به گفته کارشناسان در شمار پرفروش‌ترین آثار ادبی اخیر ایران هستند.
آنی ارنو، هم‌چنین در آستانه برگزاری مراسم اهدای این جایزه به او در استکهلم، اعلام کرد که آکادمی نوبل موسسه‌ای «برای مردان» و پایبند به سنت‌های مردانه است.
خانم ارنو به خبرگزاری فرانسه گفت که این امر ناشی از «یک سنت» است. او تاکید کرد: «به‌نظر من وابستگی به سنت‌ها شاید مردانه‌تر است، اساساً ما قدرت را این گونه منتقل می‌کنیم.»
خانم ارنو هم‌چنین از تشریفات مراسم اهدای جایزه نوبل انتقاد کرده و گفت که «واقعا هیچ تمایلی به تمایز» ندارد.
آنی ارنو از چهره‌های متعهد چپگرا در ادبیات فرانسه محسوب می‌شود. وی کمی پس از اعلام نامش به‌عنوان برنده جایزه نوبل، در تظاهرات اعتراضی در فرانسه علیه گران شدن هزینه‌های زندگی شرکت کرد.
این نویسنده قصد دارد جایزه خود را «به‌همه کسانی که رنج می‌برند و به همه کسانی که مبارزه می‌کنند اما به‌رسمیت شناخته نمی‌شوند» تقدیم کند.
نام «آنی ارنو» نامش 33 سال پیش «منزل به منزل» به زبان‌ها افتاد و پس از آن با «یک زن» به ایران آمد. «منزل به منزل»، نخستین کتابی است که از او در سال 1368 توسط نشر کتابسرا و با ترجمه صفیه روحی در ایران منتشر شد.
«کوچه پس‌کوچه‌های کودکی» هم دیگر اثر این زن نویسنده است که توسط لیلی کسایی در سال 1393 توسط نشر نشانه در ایران منتشر شده است.
در ایران، علاوه‌بر ترجمه آثار ارنو، پژوهش‌هایی نیز درباره سبک نویسندگی و آثار او انجام شده است. برای مثال ماندانا صدرزاده و لادن معتمدی در یک مقاله علمی – پژوهشی در سال 1386 به «رمان خانوادگی و بازسازی هویت نزد آنی ارنو» پرداخته‌اند.
آن‌ها در این پژوهش به مطالعه تخیل بر اساس الگوی رمان خانوادگی در داستان‌های خودزندگینامه‌ای آنی ارنو پرداختند و سعی کردند رویاهای دوران کودکی و نوجوانی نویسنده را مورد بررسی قرار دهند و در مرحله بعد نشان دهند چگونه تغییر طبقه اجتماعی نزد ارنو منجر به ایجاد کشمکش‌های روانی شده است که با ظهور تخیلاتی بر مبنای الگوی رمان خانوادگی در دوران کودکی و نوجوانی نویسنده مشخص می‌شوند. نگارندگان بر این باورند که این تخیلات یک مکانیسم تدافعی در مواجهه با فرودستی اجتماعی و بهترین وسیله برای بازسازی هویت نویسنده است.
«ارنو» در سال ۱۹۴۰ متولد شد و در شهر کوچکی واقع در «نرماندی» بزرگ شد. او در «دانشگاه روآن» تحصیل کرد و سپس در مدرسه مشغول تدریس شد. «ارنو» در فاصله 1977 تا 2000 به‌عنوان استاد مشغول کار شد.
ارنو نویسنده و استاد دانشگاه قرن بیستم میلادی اهل نورماندی فرانسه است. آثار ادبی او که اغلب خودزندگی‌نامه هستند رابطه تنگاتنگی با جامعه‌شناسی دارند. از این نویسنده آثار بسیاری در ایران ترجمه و به‌چاپ رسیده است. از جمله آثار مشهور او که به فارسی منتشر شده می‌توان به رمان سال‌ها، اتفاق می‌افتد، شرم، جایگاه و یک زن اشاره کرد.
وی در خانواده‌ای از طبقه کارگر بزرگ شده و در رشته ادبیات مدرن فارغ‌التحصیل شده است.
او در رمان دیگرش با نام «اتفاق می‌افتد» به مشکلات دختری از یک خانواده متوسط کارگری در مواجهه با موضوع سقط جنین در فرانسه دهه 60 می‌پردازد. فیلمی بر اساس همین رمان در سال 2021 در سینمای فرانسه نیز تولید و تهیه شده است.
انتشار رمانی از زندگی مادر و بررسی سه نسل از زنان یک خانواده توجه عمیق او به مسائل زنان را نیز روشن کرد. موضوعات مورد بحث او در رمان‌های موفق بعدی‌اش سیاست‌های اجتماعی فرانسه در دهه 60 میلادی، زیست طبقه کارگر آن دوره و مردسالاری حاکم بر جامعه بود. موضوعاتی که ارنو را به نویسنده‌ای در راستای جامعه‌شناسی مدنی تبدیل کرده بود.
اثر دیگر ارنو مجموعه نامه‌های وی به خواهری است که در 6 سالگی درگذشته است؛ اثری که مخاطب را با فرانسه کارگری دهه‌های مختلف و احساسات یک خواهر به مامن نداشته‌اش را آشکار می کند. اثری که به خوبی نشان داد وی در دهه‌های پیری سن خود هم‌چنان می‌تواند مخاطبان را غافلگیر کند.
این نویسنده در بیش از 20 کتابی که به چاپ رسانده، اغلب به روایت وقایع زندگی خود یا مردم اطرافش پرداخته است.
وی نخستین رمان خود را در سال 1974 در فرانسه و در سال 1990 به زبان انگلیسی منتشر کرد. چهارمین کتاب او که با نام «جایگاه» منتشر شد، یک موفقیت ادبی برای او محسوب می‌شد.
«داستان یک زن» که نخستین‌بار در سال 1988 به فرانسوی منتشر شد و «جایگاه»، به آثار کلاسیک معاصر در فرانسه تبدیل شدند. «ارنو» در سال 2008 موفق شد جایزه ادبی «رنودو» را برای کتاب «سال‌ها» کسب کند. این کتاب زمانی که به زبان انگلیسی ترجمه شد، در سال 2019 در فهرست نامزدهای نهایی جایزه ادبی بوکر بین‌المللی نیز قرار گرفت.
از جمله کتاب‌های این نویسنده و استاد دانشگاه به «شرم»، «یک زن»، «جایگاه»، «آن دختر دیگر» می‌توان اشاره کرد. کتاب «جایگاه» در سال 1984 جایزه ادبی «رنودو» را برای این نویسنده به ارمغان آورد.
آنی ارنو، نویسنده فرانسوی و استاد ادبیات است. به این ترتیب ارنو شانزدهمین نویسنده فرانسوی و اولین زن فرانسوی است که جایزه نوبل ادبیات را دریافت کرده است.
رییس جمهور فرانسه، امانوئل مکرون در پیام تبریک به ارنو گفت که «او صدای آزادی زنان و فراموش‌شدگان است.»
ارنو یکم سپتامبر 1940 در لیلبونِ نرماندی به دنیا آمد. او در دانشگاه‌های روئن و بوردو تحصیل کرد، سپس تدریس در دبیرستان و کالج را ادامه داد. ارنو در سال 1974 با انتشار یک رمان زندگی‌نامه‌ای فعالیت ادبی‌اش را آغاز کرد. او در سال 1984 با رمان La Place که رمانی زندگی‌نامه‌ای با محوریت زندگی و تجربیاتش در ارتباط با پدرش است، جایزه رنودو(جایزه ادبی فرانسوی) را به دست آورد.
برنده نوبل ادبیات 2022، داستان‌هایش را برپایه زندگینامه خود، ارتباطش با دیگران و مسائلی که با آن مواجه شده، و با کنار هم قرار دادن تجربیات تاریخی و فردی‌اش روایت می‌کند. او در کتاب‌هایش از پیشرفت اجتماعی والدینش، سال‌های نوجوانی، ازدواج، تجربه سقط جنین، بیماری آلزایمر، مرگ مادرش و سرطان سینه با روایتی داستانی می‌گوید. آثار ادبی او عمدتا به صورت زندگینامه، پیوندهای نزدیکی با جامعه‌شناسی دارد.
آنی ارنو بارها از سیاست BDS علیه اسرائیل حمایت کرد. در سال 2022، وی نامه‌ای را امضاء کرد که اسرائیل را یک دولت آپارتاید خواند و تاکید کرد که «تصویر این جنگ به عنوان جنگ بین دو طرف مساوی نادرست و گمراه‌کننده است. اسرائیل قدرت استعمارگر است. فلسطین استعمار شده است.»
وی سال‌هاست که ساکن حومه پاریس است.
ادامه دارد