بهرام رحمانی
ترافیک مانورهای نظامی در مرزهای ایران و آذربایجان!
وزارت دفاع جمهوری آذربایجان از برگزاری رزمایش دریایی این کشور خبر داد. آذربایجان هدف از این مانور را محافظت از زیر ساخت‌های انرژی اعلام کرده است. در این رزمایش کشتی‌های جنگی و کماندو‌های دریایی آذربایجان شرکت می‌کنند.
در حالی که تنش بین جمهوری اسلامی ایران و آذربایجان و حتی ترکیه بالا گرفته است آذربایجان به تازگی دو مانور نظامی مشترک با ترکیه و پاکستان در خاک آذربایجان و هم‌چنین نخجوان برگزار کرده، این بار قصد دارد در دریای خزر نیز مانور نظامی برگزار کند.
به گزارش خبرگزاری رسمی روسیه «اسپوتنیک»، وزارت دفاع جمهوری آذربایجان روز یک‌شنبه یازدهم اکتبر ۲۰۲۱ در بیانیه‌ای اعلام کرد نیروی دریایی این کشور از یازدهم تا سیزدهم اکتبر تمرینات فرماندهی و ستادی را در دریای خزر انجام می‌دهد.
این وزارت‌خانه افزود: این تمرینات با مشارکت کشتی‌های جنگی و نیروهای ویژه دریایی انجام می‌شود، آن‌ها وظایفی را برای حفاظت از زیرساخت‌های انرژی در بخش آذربایجان دریای خزر انجام می‌دهند.
خبرگزاری «ترند نیوز» آذربایجان روز یک‌شنبه ۱۸ مهر ۱۴۰۰-۱۰ اکبر ۱۴۰۰ به نقل از وزارت دفاع جمهوری آذربایجان از برگزاری رزمایش نیروی دریایی این کشور در دریای خزر خبر داد.
وزارت دفاع جمهوری آذربایجان با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرده است که این رزمایش سه روزه از دوشنبه ۱۹ مهر –۱۱ اکتبر آغاز می‌شود و پنج‌شنبه خاتمه می‌یابد.
مانور یاد شده در بخش دریای خزر متعلق به جمهوری آذربایجان انجام خواهد گرفت. دراین رزمایش کشتی‌های جنگی و کماندو‌های دریایی آذربایجان مشارکت خواهند کرد. نیروهای یاد شده تمرین‌هایی را برای محافظت از زیر ساخت‌های جمهوری آذربایجان در دریای خزر انجام خواهند داد.
آذربایجان پیش از این اعلام کرده بود که این کشور در حال تقویت نیروی دریایی خود در دریای خزر است. مانور نیروی دریایی جمهوری آذربایجان اگر چه قبلا اعلام شده بود و در شرایط عادی اهمیت چندانی هم نداشت اما به دلیل بروز تنش اخیرا بین این کشور با ایران مانور کنونی در خزر اهمیت زیادی پیدا کرده است.
کارشناسان امور خزر گفته‌اند قبلا تنها روسیه و ایران در خزر نیروی دریایی داشتند اما اکنون کشورهای همسایه ترکمنستان، قزاقستان و آذربایجان نیز صاحب گارد ساحلی و نیروی دریایی قدرتمندی شده‌اند.
پس از فروپاشی شوروی و پیدا شدن چهار کشور مستقل در کناره‌های خزر تاسیس نیروی دریایی برای این کشورها در اولویت قرار گرفت و این کشورها شروع به خرید کشتی‌های جنگی و تاسیس آکادمی نیروی دریایی کردند.
در سال‌های گذشته جمهوری آذربایجان ده‌ها شناور پیشرفته از ترکیه و شناور موشک‌انداز از آمریکا خریداری کرده است. آمریکا برای تاسیس مراکز رادار در کناره‌های ساحل خزر و تاسیس مرکز کنترل ستاد فرماندهی در باکو به این کشور کمک کرده است.
قزاقستان نیز در آکتائو، بندر دریایی خود، پایگاه هوایی تاسیس کرده است. این کشور برای تقویت قدرت نظامی‌اش قایق‌های گشت‌زنی از کره جنوبی خریداری کرده است.
ترکمنستان به لحاظ نظامی ضعیف‌ترین کشور ساحلی به حساب می‌آمد. اما این کشور نیز در سال ۲۰۱۰ برای نخستین بار آکادمی دریایی تاسیس کرد و برای دفاع از منافع خود بر تعداد قایق‌های گشت‌زنی پرسرعت در خزر افزود.
در ایران نیز حسین اشتری فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی روز شنبه دهم اکتبر درباره تنش‌های اخیر میان این کشور و جمهوری آذربایجان گفت ایران تجهیزات و نیروهای جدید به مرزهای شمال غربی کشور اعزام کرده است.
هم‌زمان فرمانده هنگ مرزی سردشت در آذربایجان غربی روز شنبه از برگزاری نمایشگاه ادوات نظامی در این شهرستان خبر داد و گفت: این نمایشگاه با عنوان «اقتدار و امنیت» برپا شده که در آن ۴۰ خودرو از انواع خودروهای زرهی و نفربر انتظامی به همراه ۳۰۰ نوع سلاح و ادوات نظامی از جمله اجتماعی، انفرادی و اپتیکی در معرض دید عموم گذاشته شده است.
سرهنگ وحید قویدل افزود: این نمایشگاه با هدف آشنایی شهروندان با دستاوردهای دفاعی و نمایش اقتدار و توان رزمی نیروهای مسلح این شهرستان دایر شده است.
در حالی که آذربایجان دو راننده ایرانی کامیون را به اتهام عدم پرداخت عوارض در پی ورود به خاک آذربایجان بازداشت کرده، یک مقام جمهوری اسلامی روز یک‌شنبه گفت مسیر‌های جایگزین جمهوری آذربایجان را فعال خواهیم کرد.
علیرضا پیمان پاک رییس سازمان توسعه تجارت گفت: یکی از این مسیرها، مسیر ارمنستان است که تا یک ماه آینده با اصلاح و تعریض مسیر ۱۰ کیلومتری فعال می‌شود، مسیر دوم هم مسیر دریایی است که برای این‌کار، ساخت، خرید و اجاره کشتی‌های رورو در دستور کار قرار دارد.
به گزارش ایرنا، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در گفت‌و‌گو با تلویزیون دولتی روسیه گفته است که در آخرین ملاقات خود با سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، نگرانی‌های ایران را درباره حضور اسرائیل و گروه‌های تروریستی و مداخلات کشورهای خارجی در آذربایجان با وی در میان گذاشته است. حسین امیرعبداللهیان سپس گفته است که جمهوری اسلامی نگران است که «برخی مداخلات خارجی» به «تغییر ژئوپلتیک و مرزهای منطقه» منجر شده و در نتیجه آن «گذرگاه‌های مرزی بسته یا جابه‌جا شوند.»
جمهوری اسلامی ایران مدعی است که ترکیه در جنگ اخیر قره‌باغ اسلام‌گرایان مسلح تحت فرمان خود را در سوریه جهت پشتیبانی از جمهوری آذربایجان به این کشور منتقل کرده است. امیرعبداللهیان سپس گفته است که تهران در ملاقات‌های متعدد با مقامات باکو این موضوع را در میان گذاشته است. امیرعبداللهیان دیگر نگرانی تهران را «اقدامات تحریک‌آمیز» اسرائیل از طریق خاک آذربایجان خوانده و گفته است که حضور اسرائیل و گروه‌های تروریستی(تحت فرمان آنکارا) و هم‌چنین مداخلات کشورهای خارجی سه منشاء اصلی نگرانی‌های تهران هستند.
در اظهاراتی جداگانه سعید خطیب‌زاده، سخن‌گوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، نیز تلویحا از رییس جمهوری آذربایجان، الهام علیاف، خواست که به تشدید بیش‌تر تنش‌ها میان دو کشور دامن نزند.
سعید خطیب‌زاده با اشاره به رزمایش‌های مستقل و مشترک جمهوری آذربایجان با حضور کشورهای خارجی، اوضاع منطقه قفقاز را «بسیار حساس» خواند و بی‌آن‌که توضیحی بدهد، گفت که «برخی تحولات هم این فضا را حساس‌تر کرده است.» او به رزمایش اخیر آذربایجان در دریای خزر نیز اشاره کرد و افزود : «در یک ماه اخیر، هفت، هشت رزمایش در خزر برگزار شده که برخی نمایشی بوده است و این درست نیست.» خطیب‌زاده سپس دولت آذربایجان را متهم کرد که رزمایش اخیر خود را در دریای خزر از قبل به اطلاع جمهوری اسلامی ایران نرسانده است که این از نظر تهران بر رعایت اصول و «حسن همسایگی» استوار نیست.
همانند امیرعبداللهیان خطیب‌زاده نیز بار دیگر مدعی شد که اسرائیل در آذربایجان حضور دارد و جمهوری اسلامی ایران حضور اسرائیل را در نزدیکی مرزهای خود تهدیدی علیه امنیت ملی ایران و هم‌چنین منشاء «بی‌ثباتی و ترور» می‌‌داند و این «مسئله را هم به باکو گفته است.» خطیب‌زاده سپس اضافه کرد که «ایران در خصوص امنیت ملی خود با کسی شوخی ندارد و همه همسایگان این موضوع را می‌دانند.»
او اسرائیل را به ایجاد ناامنی در منطقه متهم کرد و افزود که جمهوری اسلامی ایران «حضور اسرائیل در نزدیکی جغرافیا و همسایگی خود را در هیچ کشوری تحمل» نمی‌کند.
اکنون دولت باکو با یک دهن‌کجی آشکار به حکومت ایران، اعلام می‌دارد که سفارتخانه خود را در تل آویو خواهد گشود. چرا که در بحبوحه تنش میان ایران و آذربایجان، دولت آذربایجان اعلام کرد که قصد دارد در آینده نزدیک سفارتخانه خود را در اسرائیل بگشاید تا بتواند مناسبات دو کشور را گسترش بخشد.
دولت ارمنستان نیز چند ماه پیش سفارتخانه خود را در تل آویو گشود و هم‌زمان درخواست کرد که اسرائیل از ادامه فروش جنگ افزار به آذربایجان دست بردارد. این تقاضا که پیش از جنگ ۴۴ روزه آذربایجان و ارمنستان بر سر قره‌باغ بود، با پاسخی از جانب اسرائیل روبه‌رو نشد.
جمهوری اسلامی ایران، در حالی که در مرزها اسرائیل در سوریه و لبنان حضور دارد به آذربایجان معترض است که چرا با اسرائیل رابطه تنگاتنگی دارد؟ سران جمهوری اسلامی بیش‌ترین حملات و تهدیدهای هفته‌های اخیر خود علیه آذربایجان را بر این محور متمرکز کرده‌اند که خاک آذربایجان به قرارگاه نیروهای اسرائیلی مبدل شده و امنیت حکومت اسلامی ایران را به خطر انداخته است. جمهوری اسلامی در حالی چنین ادعایی را پیش کشیده که تاکنون و در ظاهر هیچ نیروی اسرائیلی در مرزهای ایران و آذربایجان دیده نشده است. علاوه برای بسیار روشن و اضع است که اسرائیل تا عمق سیستم جمهوری اسلامی ایران به ویژه نقاط حساس ان رخنه کرده است!
اکنون دولت باکو با یک دهن‌کجی آشکار به حکومت ایران، اعلام می‌دارد که سفارتخانه خود را در تل آویو خواهد گشود.
دکتر شفایوف رییس شورای روابط بین المللی آذربایجان، در باره این تصمیم دولت باکو گفته است: «روابط با اسرائیل، برای ما بسیار مهم‌تر از مناسبات با حکومت اسلامی ایران است.»
او بدون آن که به ارزیابی میزان خطرات ناشی به تهدیدهای جمهوری اسلامی ایران بپردازد، گفت: «ما محاسبات و ملاحظات خودمان را داریم و هشدارهای رژیم ایران نباید برای ما تعیین تکلیف کند.»
آذربایجان هر سال چند صد میلیون دلار از اسرائیل اسلحه می‌خرد و در مقابل به این کشور نفت تحویل می‌دهد، در حدی که چهل درصد از نفت مورد نیاز اسرائیل از آذربایجان وارد می‌شود.
شفایوف به یک خبرگزاری داخلی آذربایجان گفته که اکنون مدتی است موضوع برقراری روابط دیپلماتیک با اسرائیل، در دستور دولت قرار دارد و به زودی درباره آن تصمیم‌گیری خواهد شد.
چند ماه پیش، آذربایجان دفاتر بازرگانی و گردشگری خود را به‌طور رسمی در تل آویو گشود و این اقدام می‌تواند زمینه‌ساز برپایی سفارتخانه نیز بشود.
روابط بازرگانی و امنیتی بین جمهوری آذربایجان و اسرائیل از حدود سی سال پیش، و کوتاه‌مدتی پس از فروپاشی اتحاد شوروی برقرار گردید و اکنون یک مقام ارشد آن کشور می گوید که باید سفارت خانه نیز برپا گردد.
از سوی دیگر، روز جمعه هشتم اکتبر ۲۰۲۱، رییس انجمن توسعه روابط تجاری ترکیه با ایران اظهار داشت که گذرگاه‌های ترکیه در مرز با ایران در واکنش به اقدام اخیر تهران، به روی کامیون‌های ایرانی بسته شده است.
واوجان آلاش، گفت: تصمیم ترکیه مبنی بر بستن گذرگاه‌های مرزی به روی کامیون‌های ایرانی اقدامی در پاسخ به تصمیم تهران درباره ممنوعیت ورود کامیون‌های ترکیه‌ای به این کشور بوده است.
وی افزود: گردش تجاری بین ایران و ترکیه به دلیل اوضاع متشنج در مرز ایران با جمهوری آذربایجان به‌طور کامل متوقف شده است.
به‌گفته او، این وضعیت می‌تواند تاثیر منفی بر روابط تجاری بین تهران و آنکارا داشته باشد، روابطی که هم‌اکنون هم به‌خاطر وضعیت کرونا کاهش داشته است.
سران و مقامات سیاسی و نظامی جمهوری اسلامی ایران از این که دست‌شان از معادلات قفقاز کوتاه شده است بسیار خشگمین هستند و بر این تصورند که با مانورهای نظامی و تهدیدهای لفظی می‌توانند جمهوری آذربایجان را به عقب‌نشینی وادار سازند.
سران جمهوری اسلامی طبق معمول اسرائیل در مرزهای شمالی ایران کشف کرده‌اند و برای آذربایجان خط و نشان می‌کشند. ایران حریم هوایی خود را به روی هواپیماهای آذربایجان بسته و نیروهای نظامی جدیدی را نیز به مرزهایش با آذربایجان گسیل داشته است. اما در این میان روز پنج‌شنبه ۱۵ مهر ۱۴۰۰، بعد از ۳۰ سال به هواپیمای آذربایجان اجازه داده شد تا از آسمان ارمنستان پرواز کنند.
به این ترتیب، کشمکش اخیر میان ایران و آذربایجان ابعاد پیچیده سیاسی و اقتصادی گسترده‌ای دارد. از یک‌سو جمهوری اسلامی ایران، مدعی است که اسرائیل در مرزهای شمالی خود مستقر شده است و از سوی دیگر، آذربایجان و ترکیه در نزدیکی مرز ایران مانور نظامی مشترک برگزار می‌کنند.
خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی به‌طور تلویحی به مقامات آذربایجان هشدار می‌دهد، از آن طرف رییس‌جمهوری آذربایجان مانور نظامی ایران را سئوال‌برانگیز توصیف می‌کند.
بی‌تردید نگرانی جمهوری اسلامی در از دست دادن موقعیت اقتصادی قفقاز در ترانزیت جنوب به شمال یک نگراین واقعی است چرا که توافقات ارمنستان و آذربایجان به سرانجام برسد موقعیت اقتصادی جمهوری سالامی در این منطقه از دست خواهد رفت.
اما در این میان، یک بحث مهم درباره اهمیت استراتژیک ارتباط مرزی ایران و ارمنستان است. رسانه‌های ایران در روزهای اخیر مطالب زیادی درباره موقعیت ترانزیتی منطقه مرزی ایران و ارمنستان منتشر کرده و درباره خطر تضعیف موقعیت ایران هشدار داده‌اند.
«سال‌نامه آماری راهداری و حمل و نقل جاده‌ای ایران در سال ۱۳۹۹» نشان می‌دهد که میزان کالای وارد شده به ایران از پایانه مرزی آستارا ۱۹ برابر بیش‌تر از پایانه «نوردوز» است. از سوی دیگر، حجم کالای صادراتی در پایانه‌های مرزی ایران و آذربایجان بیش‌تر از نوردوز، تنها پایانه مرزی ایران و ارمنستان است. به همین دلیل روابط ترانزیتی ایران و ارمنستان اهمیت زیادی دارند.
در یک فایل «ارایه گزارش تحولات کریدور شمال – جنوب» که در سایت وزارت راه و شهرسازی مطرح شده است، مسیر ارمنستان به عنوان آلترناتیو سوم راه ارتباطی میان بمبئی تا بندر سن‌پترزبورگ معرفی، در حالی که مسیر آستارا-باکو-آستاراخان به عنوان آلترناتیو اول عنوان شده است. مسیر اصلی کریدور از بمبئی شروع می‌شود، بعد از عبور از اقیانوس هند و دریای عمان به بندرعباس می‌رسد، از آن‌جا مسیر در خاک ایران تا بندر انزلی یا امیرآباد ادامه پیدا می‌کند و سپس از طریق دریا به آستراخان و سپس مسکو و سن‌پترزبورگ می‌رسد.
بی‌گمان توافق‌نامه صلح آذربایجان و ارمنستان و برقراری اتصال زمینی نخجوان و آذربایجان معادلات را تغییر می‌دهند. حالا راه ارتباطی مستقیم و زمینی ایران و ترکیه برقرار شده است و به نظر می‌رسد دو کشور از طریق مذاکره با ارمنستان، قصد توسعه و تقویت این راه ارتباطی را دارند. در صورت حذف ارمنستان، راه ارتباطی میان شرق دریای خزر با ترکیه و اروپا تسهیل می‌شود و این احتمال وجود دارد که مسیر تازه‌ای در کمربند «جاده ابریشم» باز شود. اما این که آیا این مسیر ارتباطی می‌تواند باعث تضعیف و حذف ایران از راه ابریشم شود، بستگی به متغیرهای زیادی دارد.
هدف تجارت چین، رسیدن به بازار اروپا است و ایران در این میان نقشی بیش‌تر از مسیر بودن ندارد. بر اساس طرح اولیه جاده ابریشم، قرار بود مسیر خط‌‌آهن، از چین تا آسیای میانه، ایران، آذربایجان، گرجستان و از آن‌جا به سمت روسیه یا ترکیه و در نهایت اروپا باشد. اما در دسامبر ۲۰۲۰، نخستین محموله باری قطار ترکیه در مسیر اروپا به آسیا، بدون گذشتن از ایران و با عبور از گرجستان، آذربایجان، دریای خزر(با کشتی) و قزاقستان به چین رسید.
در جمع‌بندی می‌توانیم تاکید کنیم که همه دولت‌های سرمایه‌داری جهان تنها به فکر منافع خود و بقای حاکمیت‌شان هستند و کم‌ترین اهمیتی به زیست و زندگی مردم و صلح و محیط زیست نمی‌دهند. کمابیش همه سران و مقامات دولت‌هیا جهان به انواع و اقسام فسادها آلوده‌اند. اما جمهوری اسلامی ایران فاسدتر و شنیع‌تر و ارتجاعی‌تر از همه دولتی جهان است.
بزرگی از اختلاف‌های اخیر میان ایران و جمهوری آذربایجان به تغییر احتمالی مرزهای شمال غرب جمهوری اسلامی مربوط می‌شود که راه ارتباط زمینی با ارمنستان را مسدود می‌کند.
جمهوری آذربایجان در درگیری‌های نظامی سال گذشته در قره‌باغ موفق شد بر بخش‌هایی از جنوب این منطقه که تحت کنترل ارمنستان بود تسلط پیدا کند.
جمهوری آذربایجان اکنون در این منطقه کریدوری به موازات مرز ایران احداث کرده که ارتباط زمینی خاک جمهوری آذربایجان با منطقه خودمختار نخجوان را برقرار می‌کند. این مسیر در عین حال دسترسی زمینی ایران به ارمنستان و منطقه قفقاز را سد کرده و به لحاظ تجاری زیان زیادی به جمهوری اسلامی وارد می‌کند.
اکنون درگیری لفظی و لشکرکشی به مرزهای میان ایران و جمهوری آذربایجان که با اعلام رزمایش ارتش جمهوری اسلامی ایران در کنار مرزهای میان دو کشور افزایش یافته بود، با اظهارات الهام علیاف و واکنش‌های تند سران جمهوری اسلامی هرچه بیش‌تر شعله‌ور شد و شماری از مسئولان ایرانی به‌‌ویژه نمایندگان مجلس، تهدید به بازگرداندن نخجوان و قره‌باغ به ایران کرده و از باکو خواستند به «مادر خود، ایران» خیانت نکند.
جمهوری اسلامی ایران مانور سه‌جانبه ترکیه و آذربایجان و پاکستان و یا حضور اسرائیل در جمهوری آذربایجان را بهانه‌ای برای لشکرکشی به مرزهای ایران با جمهوری آذربایجان قرار داده است.
در حالی که ایران و روسیه هر ساله رزمایش نظامی در دریای خزر برگزار می‌کنند. ترکمنستان و آذربایجان نیز پیش از این بارها در دریای خزر مانور نظامی انجام دادند..جمهوری اسلامی ایران بارها سفیر و ناظر به مانورهای پیشین کشورهای ساحلی خزر فرستاده است. اما اکنون به دلیل تنش‌های به‌وجود آمده بین ایران و آذربایجان انجام چنین رزمایش حساسیت ایران را برانگیخته است.
به این ترتیب جمهوری اسلامی را با راه انداختن این همه هیاهو بر سر «امنیت مرزها» و «منافع ملی» در تلاش است با منحرف کردن افکار عمومی بحران‌های درونی و عدم توجه به زیست و زندگی مردم و فقر و فلاکت و سرکوب فزاینده را به مسایل مرزی بکشاند در حالی که اکثریت جامعه ما به این نوع ترفندهای حکومت آگاهی کامل دارند و ادعاهای پوچ و بی‌معنی حکومتیان را باور نمی‌کنند. اما مهم‌تر آن است که این افکار عمومی آگاه ساکت نباشد و قبل از این که فاجعه‌ای رخ دهد با صدای بلند به مخالفت همه‌جانبه با این حکومت جانی و جنگ‌طلب و آدم‌کش برخیزند.
جامعه ایران تا زمانی که اسیر هیولایی به نام جمهوری اسلامی است هرگز از بحران اقتصادی و سیاسی و ماجراجویی در منطقه و کشمکش با همسایگان رها نخواهد شد و از سوی دیگر هم‌چنان دچاز جنگ، تروریسم، سرکوب، سانسور، زندان، اعدام و فقر و بیکاری خواهد بود. بنابراین مشکل اساسی و مهم و پایه‌ای ماه تسویه حساب جدی و ریشه‌ای با جمهوری اسلامی جهل و جنایت و ترور و فاسد است!
دوشنبه نوزدهم مهر ۱۴۰۰ – یازدهم اکتبر ۲۰۲۱
ضمیمه:
بهرام رحمانی: مردم ایران نان و آزادی می‌خواهند نه پهباد، موشک، بمب اتم و بحران‌های مرزی و …!